Obowiązkowa dematerializacja akcji z perspektywy praktyki bankowej

Na podstawie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 sierpnia 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1798) (Ustawa Zmieniająca) z dniem 1 stycznia 2021 r. wejdą w życie przepisy dotyczące obowiązkowej dematerializacji akcji spółek akcyjnych i komandytowo – akcyjnych. Ustawa Zmieniająca w zakresie wymów dotyczących sposobu przeprowadzenia dematerializacji akcji oraz sankcji za brak jej przeprowadzenia obowiązuje już od 1 stycznia 2020r.

Nowelizacja nie będzie dotyczyła akcji spółek publicznych, ponieważ już teraz są one zdematerializowane zgodnie z przepisami ustawy o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r.

Spółki niepubliczne, tj. takie, których żadna akcja nie jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzona do obrotu w alternatywnym systemie obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będą mogły zdematerializować swoje akcje poprzez ich rejestrację w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) albo w rejestrze akcjonariuszy prowadzonym przez podmioty uprawnione do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tj. głównie domy maklerskie).

Z uwagi na dużo bardziej skomplikowany i kosztowny proces dematerializacji akcji w KDPW, taki sposób dematerializacji akcji w naszej ocenie będzie dużo rzadziej stosowany wobec dematerializacji za pośrednictwem podmiotów uprawnionych do prowadzenia rachunków papierów wartościowych, dlatego zasadniczo pomijamy go w naszych dalszych rozważaniach.

Co czeka spółki i akcjonariuszy w związku z Ustawą Zmieniającą?

Działania, jakie zgodnie z Ustawą Zmieniającą muszą być dokonane przez spółki akcyjne i komandytowo akcyjne oraz skutki wynikające z Ustawy Zmieniającej, zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Najważniejsze spośród planowanych zmian wchodzących w życie 1 stycznia 2021 r.:

1. Rejestr akcjonariuszy

Od 1 stycznia 2021 r. akcje nie będą już miały formy dokumentu. Ich nośnikiem stanie się wpis w rejestrze akcjonariuszy prowadzonym przez odpowiednie podmioty uprawnione do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tj. głównie domy maklerskie).

2. Wpis do rejestru akcjonariuszy – nowy wymóg 

Zgodnie z Ustawą Zmieniającą, wobec spółki będzie się uważać za akcjonariuszy tylko te podmioty, które są wpisane do rejestru akcjonariuszy.

Co więcej, nowelizacja przewiduje, że nabycie akcji albo ustanowienie na niej ograniczonego prawa rzeczowego co do zasady następuje z chwilą dokonania wpisu w rejestrze akcjonariuszy. Wpis ten ma charakter konstytutywny.

Istnieją od tej zasady pewne wyjątki, przy czym nie należy do nich nabycie tytułu prawnego do akcji lub ich sprzedaż w ramach egzekucji zastawów. Innymi słowy, nabycie tytułu prawnego do akcji lub sprzedaż akcji w ramach zaspokojenia się zastawnika z zastawów ustanowionych na akcjach, zgodnie z obecnym brzmieniem Ustawy Zmieniającej także będzie wymagać dla swej skuteczności wpisu do rejestru akcjonariuszy.

Co więcej, wymóg wpisu zastawów do rejestru akcjonariuszy dotyczyć będzie także zastawu rejestrowego, niezależnie od konieczności jego wpisu do rejestru zastawów prowadzonego przez właściwy sąd rejestrowy.

3. Świadectwo rejestrowe

Po 1 stycznia 2021 r. na żądanie akcjonariusza albo zastawnika podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy wystawi w ciągu tygodnia świadectwo rejestrowe. Dokument ten zawierać będzie informację o istniejących ograniczeniach przenoszenia akcji lub ustanowionych na niej obciążeniach, a także przysługującym zastawnikowi uprawnieniu do wykonywania prawa głosu z akcji.

Akcje w liczbie wskazanej w treści świadectwa rejestrowego nie będą mogły być przedmiotem rozporządzeń od chwili jego wystawienia do momentu utraty jego ważności albo zwrotu świadectwa rejestrowego wystawiającemu przed upływem terminu jego ważności.

4. Wykonywanie prawa głosu przez zastawnika

Wykonywanie prawa głosu po 1 stycznia 2021 r., przy założeniu skutecznie przeprowadzonej dematerializacji, powinno się odbywać po wcześniejszym wydaniu świadectwa rejestrowego potwierdzającego uprawnienie do wykonywania prawa głosu, a jednocześnie blokującego odpowiednią liczbę akcji w rejestrze akcjonariuszy. Brak dokonania dematerializacji akcji do dnia 1 stycznia 2021 r. doprowadzi do niemożności wykonywania prawa głosu z akcji zarówno przez akcjonariusza jak i zastawnika.

Zastawnik i użytkownik będą mogli wykonywać prawo głosu z akcji, na której ustanowiono zastaw lub użytkowanie, jeżeli w rejestrze akcjonariuszy lub na rachunku papierów wartościowych dokonano wzmianki o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego i o upoważnieniu do wykonywania prawa głosu.

Warto zauważyć, że podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy odnotuje informację o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego na żądanie osoby mającej w tym interes prawny (tj. zastawca lub zastawnik), natomiast wzmianka, iż prawo głosu z obciążonej akcji przysługuje zastawnikowi powinna zostać dokonana wyłącznie na żądanie zastawnika. W naszej opinii wniosek o wprowadzenie wzmianki, że prawo głosu przysługuje zastawnikowi może zostać złożony przez zastawcę działającego w niniejszym zakresie jako pełnomocnik zastawnika.

Zabezpieczenie interesów zastawnika w związku z przeprowadzeniem dematerializacji

1. Ryzyko związane z wydaniem dokumentu akcji przez zastawnika

W przypadku ustanowienia zastawów na akcjach w ramach zabezpieczenia finansowania bardzo często dokumenty akcji deponowane są w banku lub innej instytucji finansowej pełniącej rolę zastawnika, który przechowuje je w depozycie do czasu spłaty zabezpieczonych wierzytelności.

W związku z obowiązkiem przeprowadzenia procesu dematerializacji akcji, spółka będzie zobowiązana do złożenia podmiotowi prowadzącemu rejestr akcjonariuszy, w zależności od jego wymogów: (i) oryginały dokumentów akcji; albo (ii) oświadczenie zawierające listę akcjonariuszy, wraz z kopią złożonych w spółce dokumentów akcji, przy czym w każdym przypadku konieczne będzie wcześniejsze złożenie dokumentów akcji w spółce.

Ustawa Zmieniająca zawiera ogólne postanowienia dotyczące przeprowadzenia procesu dematerializacji akcji, przy założeniu, że dokument akcji pozostaje w posiadaniu akcjonariusza.

Jednak w sytuacji, gdy dokument akcji pozostaje w depozycie u zastawnika, wydanie go akcjonariuszowi w związku z procesem dematerializacji na zasadach ogólnych, przed spłatą zabezpieczonej wierzytelności, może skutkować wygaśnięciem zastawu cywilnego lub finansowego ustanowionego na akcjach lub utrudnić zaspokojenie z zabezpieczeń ustanowionych na akcjach przed datą obowiązkowej dematerializacji (tj. przed 1 stycznia 2021 r.).

W celu wyeliminowania niniejszych ryzyk, konieczne jest umowne uregulowanie zasad wydania dokumentów akcji poprzez wprowadzenie konstrukcji zapewniającej zastawnikowi pełną kontrolę nad przebiegiem procesu dematerializacji oraz kontrolę nad dokumentem akcji.

Jedna z naszych propozycji to zawarcie porozumienia dot. przekazania dokumentów akcji, którego stronami są: (i) zastawnik (przechowujący dokumenty akcji w depozycie), (ii) spółka której akcje są przedmiotem zabezpieczenia, (iii) akcjonariusz będący zastawcą; oraz (iv) doradca prawny zastawnika, pełniący jednocześnie rolę pełnomocnika spółki.

W niniejszym scenariuszu spółka ustanawia doradcę prawnego zastawnika pełnomocnikiem spółki uprawnionym do odbioru od zastawnika dokumentów akcji oraz – w zależności od ustaleń:

(i) do złożenia oryginałów dokumentów akcji w imieniu spółki w domu maklerskim; albo 
(ii) do przechowania dokumentów akcji w depozycie w imieniu spółki, do czasu utraty ich ważności, tj. do 1 stycznia 2021 r. (jeśli złożenie oryginałów dokumentów akcji nie jest niezbędne do przeprowadzenia ich dematerializacji).

Niniejsze rozwiązanie zapewni bezpieczne (z punktu widzenia interesów zastawnika oraz innych podmiotów udzielających finansowanie) przeprowadzenie procedury dematerializacji akcji. W naszej ocenie reprezentowanie spółki przez doradcę prawnego zastawnika w niniejszym scenariuszu nie rodzi konfliktu interesów, albowiem interesy spółki oraz zastawnika w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa procesu dematerializacji akcji są zbieżne.

2. Konieczność wprowadzenia zmian do umowy zastawniczej 

Dodatkowo, w związku z Ustawą Zmieniającą, konieczne będzie wprowadzenie do umów zastawów na akcjach szeregu zmian, w tym w szczególności usunięcie postanowień w zakresie przechowywania akcji w depozycie zastawnika, wprowadzenie obowiązku odnotowania zastawów i prawa głosu w rejestrze akcjonariuszy oraz dostarczenia zastawnikowi świadectwa rejestrowego.

Wsparcie prawne Norton Rose Fulbright

W związku z doniosłością zmian wynikających z Ustawy Zmieniającej, polecamy nasze usługi w następujących obszarach:

1. analizy i dostosowania dokumentacji finansowej na potrzeby bezpiecznego (z punktu widzenia interesów stron finansowania) przeprowadzenia procedury dematerializacji akcji;

2. zapewnienie, że zabezpieczenia ustanowione na akcjach pozostaną ważne i skuteczne, wprowadzone zostaną wszelkie niezbędne adnotacje w rejestrze akcjonariuszy, zmiany w rejestrach zastawów oraz zastawnikowi przysługiwać będą wszelkie dotychczasowe prawa, w tym prawo głosu z akcji;

3. w przypadku, gdy spółka akcyjna nie dokona dematerializacji w ustawowych terminach – analiza skutków braku dematerializacji akcji oraz propozycja odpowiednich rozwiązań naprawczych.