Przewodnik po systemie wsparcia polskich odnawialnych źródeł energii po nowelizacji w 2018 r.

Na poziomie Unii Europejskiej Polska ma obowiązek do 2020 r. osiągnąć 15-procentowy udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii elektrycznej. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Ustawa o OZE) przewiduje stopniowe przejście od sy stemu świadectw pochodzenia do systemu aukcyjnego.

Według Urzędu Regulacji Energetyki (URE), na dzień 30 czerwca 2018 r. do sieci w Polsce przyłączone były instalacje odnawialnych źródeł energii (Instalacje OZE) o mocy 8,5 GW, z czego

• 126 MW to moc instalacji fotowoltaicznych.
• 5,87 GW to moc instalacji wiatrowych.
• 979 MW to moc instalacji wodnych.

Polsce udało się do tej pory zrealizować dopiero około 75 procent celu wyznaczonego jej przez UE¹. Niniejsza publikacja opisuje system wsparcia wprowadzony na podstawie Ustawy o OZE, który ma pomóc w ociągnięciu tego celu.

Ustawa o OZE została istotnie zmieniona ustawą z dnia 7 czerwca 2018 r., która weszła w życie w dniu 14 lipca 2018 r. (Nowelizacja Ustawy o OZE). Główne zmiany, które wprowadziła Nowelizacja Ustawy o OZE to

• Modyfikacja systemu aukcyjnego.
• wydłużenie terminu ważności pozwoleń na budowę dla farm wiatrowych, które nie spełniają warunków tzw. ustawy odległościowej.
• Zmniejszenie podstawy opodatkowania farm wiatrowych podatkiem od nieruchomości począwszy od dnia 1 stycznia 2018 r.

Rozdział 4 Ustawy o OZE, który zasadniczo zmienił system wsparcia dla wytwórców energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, wszedł w życie w dniu 1 lipca 2016 r. i wprowadził „system aukcyjny”. Ustawa o OZE utrzymuje system świadectw pochodzenia dla istniejących instalacji odnawialnych źródeł energii, które rozpoczęły wytwarzanie energii elektrycznej przed dniem 1 lipca 2016 r. (Istniejące Instalacje), aczkolwiek z pewnymi zmianami w stosunku do obecnie obowiązujących zasad. Dla nowych Instalacji OZE, tj. instalacji, które rozpoczęły wytwarzanie energii elektrycznej w dniu 1 lipca 2016 r. lub później (Nowe Instalacje), Ustawa o OZE wprowadziła nowe systemy wsparcia

• Gwarantowaną cenę energii elektrycznej w postaci taryf gwarantowanych (feed-in tariffs - FiT) dla małych instalacji i mikroinstalacji biogazowych i wodnych (o mocy mniejszej niż 500 kW) lub prawo do uzyskania pokrycia ujemnego salda w postaci taryf premium (feed-in premium tariffs - FiP) dla średniej wielkości instalacji biogazowych i wodnych (o mocy większej niż 500 kW, ale mniejszej niż 1 MW)².
• Kontrakty różnicowe (Contracts for Differences - CfD) dla Instalacji OZE o mocy co najmniej 500 kW.

Istniejące Instalacje nadal będą miały prawo uzyskiwać świadectwa pochodzenia, ale okres wsparcia ograniczono do 15 lat od daty, w której instalacja po raz pierwszy wprowadziła energię elektryczną do sieci.

Tymczasem wcześniej obowiązująca Ustawa o OZE nie ograniczała okresu, w którym wytwórcom przysługiwały świadectwa pochodzenia. Podobnie jak poprzednio obowiązujące przepisy, Ustawa o OZE stanowi, że podmioty dostarczające energię elektryczną do odbiorców końcowych oraz pewne innego rodzaju podmioty obowiązane są przedstawiać URE świadectwa pochodzenia w celu ich umorzenia lub uiszczać opłatę zastępczą. Opłata zastępcza za jedną MWh wynosi 125 procent rocznej ceny średnioważonej praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia, jednak nie więcej niż 300,03 złotych.

Zmodyfikowane koszyki aukcyjne

Nowelizacja Ustawy o OZE wprowadziła zmodyfikowaną strukturę koszyków aukcyjnych i zmniejszyła ich liczbę z siedmiu do pięciu

• Koszyk 1: instalacje biogazowe i instalacje spalania biomasy
• Koszyk 2: instalacje wodne, instalacje geotermalne, instalacje wykorzystujące biopaliwa ciekłe i morskie farmy wiatrowe
• Koszyk 3: instalacje wykorzystujące biogaz rolniczy
• Koszyk 4: lądowe farmy wiatrowe i farmy słoneczne
• Koszyk 5: hybrydowe Instalacje OZE

Ustawa o OZE przewiduje organizowanie dla tych koszyków odrębnych aukcji dla Instalacji OZE o łącznej mocy (i) mniejszej niż 1MW lub równej 1 MW oraz (ii) większej niż 1MW.

Kryteria prekwalifikacji nowych Instalacji OZE do udziału w aukcji

W ramach procedury prekwalifikacji wymagane są następujące dokumenty (z okresem ważności nie krótszym niż sześć miesięcy)

• Warunki przyłączenia do sieci lub umowa o przyłączenie do sieci.
• Prawomocne pozwolenie na budowę (nie dotyczy to morskic.h farm wiatrowych)³.
• Prawomocna decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach;
• Prawomocne pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp (wyłącznie w przypadku morskich farm wiatrowych).
• Harmonogram realizacji budowy.
• Schemat Instalacji OZE z oznaczeniem lokalizacji instalacji, miejsc przyłączenia do sieci oraz urządzeń pomiarowych.

Kontrakty różnicowe (Contracts for differences)

Jak wyżej wspomniano, Nowym Instalacjom nie przysługują już świadectwa pochodzenia. Nowe Instalacje o łącznej mocy zainstalowanej mniejszej niż 500 kW wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej biogaz i hydroenergię mogą się ubiegać o FiT, natomiast Nowe Instalacje o łącznej mocy zainstalowanej 500 kW lub większej mogą się ubiegać o FiP (dotyczy to instalacji wykorzystujących do wytwarzania energii elektrycznej biogaz i hydroenergię, o ile ich łączna moc zainstalowana jest mniejsza niż 1 MW) lub o CfD w przypadku wytwarzania energii elektrycznej na dużą skalę. Z tego powodu, konieczne jest zrozumienie podstawowych warunków CfD.

Nowe Instalacje ubiegające się o wsparcie w ramach mechanizmu CfD mają obowiązek uczestniczyć w systemie aukcyjnym. Aukcje ogłaszane są przez Prezesa URE z wyprzedzeniem co najmniej 30 dni. Zgodnie z Ustawą o OZE okres wsparcia dla wytwórców, którzy wygrają aukcje to 15 lat od pierwszego dnia sprzedaży energii elektrycznej, jednak w żadnym przypadku nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2035 r.

Istniejące Instalacje mogą przejść od systemu świadectw pochodzenia do systemu CfD i brać udział w aukcjach. Aukcje takie są organizowane oddzielnie od aukcji dla Nowych Instalacji, a operatorzy Istniejących Instalacji muszą złożyć odpowiednie deklaracje potwierdzające, że chcą przejść do nowego systemu wsparcia i brać udział w aukcjach. Jednak Istniejąca Instalacja, która zdecyduje się na udział w aukcji straci prawo do uzyskania świadectw pochodzenia, gdy wygra aukcję i po raz pierwszy sprzeda energię elektryczną po aukcji.

Instalacja OZE o łącznej mocy zainstalowanej 500 kW lub większej, która wygra aukcję na CfD będzie miała prawo otrzymywać „ujemne saldo”, czyli miesięczne płatności stanowiące różnicę między ceną aukcyjną oferowaną przez tę instalację, a ceną rynkową energii elektrycznej, z zastrzeżeniem maksymalnej ilości energii elektrycznej oferowanej podczas aukcji. Ujemne saldo zostanie zapłacone przez spółkę Zarządca Rozliczeń S.A., jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pełniącą funkcję operatora rozliczeń. W przypadku jednak, gdy cena rynkowa przewyższy cenę aukcyjną, dodatnie saldo będzie rozliczane przez właściciela Instalacji OZE ze spółką Zarządca Rozliczeń S.A. w postaci potrącenia z kolejnym ujemnym saldem. Całe dodatnie saldo (jeśli nie było możliwości jego potrącenia z ujemnymi saldami) na koniec 15-letniego okresu wsparcia zostanie zwrócone Zarządcy Rozliczeń S.A. w sześciu równych ratach. Jeżeli dana instalacja wytworzy więcej energii elektrycznej niż zaoferuje podczas aukcji, nie otrzyma za nadwyżkę energii elektrycznej kwoty stanowiącej różnicę między cenami (ale będzie mogła uzyskać obowiązującą cenę rynkową). Przez cały okres wsparcia gwarantowana cena aukcyjna przyznana Instalacji OZE będzie corocznie waloryzowana polskim wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych.

Do końca października każdego roku Rada Ministrów określi maksymalną ilość i wartość energii elektrycznej, którą będzie można kupić na każdej z wyżej wymienionych (oddzielnych) aukcji. Nie dotyczy to aukcji organizowanych w 2018 r., ponieważ te dane podano bezpośrednio w Nowelizacji Ustawy o OZE (więcej na ten temat w dalszej części publikacji).

Zgodnie z Ustawą o OZE właściwy minister (obecnie Minister Energii) ma obowiązek ustalić maksymalną cenę zakupu (cenę referencyjną), której oferenci nie mogą przekroczyć podczas aukcji. Nie dotyczy to aukcji organizowanych w 2018 r., ponieważ cenę tę również podano bezpośrednio w Nowelizacji Ustawy o OZE.

Instalacja OZE ma obowiązek wytworzyć i sprzedać co najmniej 85 porcent energii elektrycznej zadeklarowanej podczas aukcji. Ilość wytworzonej i sprzedanej energii elektrycznej jest weryfikowana w okresach trzyletnich, a pierwsza weryfikacja następuje po upływie trzech pełnych lat korzystania ze wsparcia w postaci CfD. Na właściciela Instalacji OZE, który nie osiągnie tego progu nakładana jest kara pieniężna.

Maksymalny poziom akceptowalnych cen

Dla potrzeb aukcji w 2018 r. polski rząd proponuje wsparcie w wysokości 15.750.000 złotych (ok. 4 miliardów euro) dla wiatrowych i fotowoltaicznych Instalacji OZE o mocy co najmniej 1 MW. Maksymalna cena zakupu (tzw. cena referencyjna), jaką można zaproponować podczas aukcji w 2018 r. dla takich Instalacji OZE o mocy co najmniej 1 MW wynosi 350 złotych (ok. 80 euro) za 1 MWh dla instalacji wiatrowych oraz 400 złotych (ok. 93 euro) za 1MWh dla instalacji fotowoltaicznych.

Nowelizacja Ustawy o OZE wprowadziła również wymóg, że ilość energii elektrycznej objętej ofertami przyjętymi w ramach danej aukcji nie może przekroczyć 80 porcent łącznej ilości energii elektrycznej zaoferowanej w tej aukcji. Ten mechanizm ma się przyczynić do wzrostu konkurencji między oferentami, ponieważ 20 porcent ofert (tych najdroższych) nie zostanie wybranych.

Przyłączenie do sieci

Z mocy prawa operator sieci przesyłowej lub operator sieci dystrybucyjnej ma prawo wypowiedzieć umowę o przyłączenie do sieci, jeżeli energia elektryczna nie zostanie dostarczona do sieci w terminie 48 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Nowelizacja Ustawy o OZE przewiduje jednak dla podmiotów, które wygrają aukcje przedłużenie terminu wyznaczonego na dostawę energii elektrycznej do sieci o niżej opisane okresy budowy Instalacji OZE i okresy do pierwszego dnia sprzedaży energii elektrycznej po wygraniu aukcji.

Pomoc publiczna

Nowelizacja Ustawy o OZE zmienia zasady ujmowania pomocy publicznej w cenie oferowanej podczas aukcji. Obecnie oferenci powinni podczas aukcji proponować cenę energii elektrycznej bez uwzględniania wartości pomocy publicznej udzielonej Instalacji OZE (na przykład w formie dotacji lub ulg i zwolnień w podatkach). Operator danej Instalacji OZE, który wygra aukcję pomniejsza cenę, która zwycięży o kwotę udzielonej pomocy publicznej. Takie podejście zapewnia równe traktowanie operatorów Instalacji OZE i uniemożliwi operatorom, którzy skorzystali z pomocy publicznej oferowanie niższych cen energii elektrycznej.

Terminy wyznaczone na wybudowanie Instalacji OZE i pierwszy dzień sprzedaży energii elektrycznej po wygraniu aukcji

Zgodnie z Ustawą o OZE, zmienioną Nowelizacją Ustawy o OZE, wytwórca który wygra aukcję może skorzystać ze wsparcia z wykorzystaniem systemu CfD, jeżeli Instalacja OZE powstanie i zacznie sprzedawać energię elektryczną w określonym terminie po aukcji, czyli

• 18 miesięcy w przypadku instalacji fotowoltaicznych.
• 30 miesięcy w przypadku instalacji wiatrowych na lądzie.
• 72 miesięcy w przypadku instalacji wiatrowych na morzu oraz.
• 36 miesięcy w przypadku innych instalacji.

Wiek urządzeń wytwórczych

Nowelizacja Ustawy o OZE ogranicza również wiek urządzeń wytwarzających energię elektryczną, które mogą brać udział w aukcjach jako Instalacje OZE. W dniu, w którym energia elektryczna zostanie po raz pierwszy wytworzona po aukcji urządzenia nie mogą być starsze niż

• 18 miesięcy w przypadku instalacji fotowoltaicznych.
• 24 miesięcy w przypadku instalacji wiatrowych na lądzie oraz.
• 36 miesięcy w przypadku innych instalacji.

Obowiązek sprzedaży energii elektrycznej na giełdzie energii

W myśl art. 72a Ustawy o OZE, zmienionej Nowelizacją Ustawy o OZE, wytwórca energii elektrycznej, który wytworzył energię elektryczną w Instalacji OZE innej niż mikroinstalacja lub mała instalacja⁴, ma wprowadzić energię elektryczną do sieci i sprzedawać ją na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący w Polsce rynek regulowany.

Naszym zdaniem to postanowienie miało wprowadzić obligo giełdowe wyłącznie dla nowo wybudowanych Instalacji OZE, które rozpoczęły wytwarzanie energii elektrycznej po wejściu w życie Nowelizacji Ustawy o OZE (czyli po dniu 14 lipca 2018 r.), ale przed aukcją i miało wprowadzić obowiązek sprzedaży energii elektrycznej za pośrednictwem giełdy energii jako warunek uczestnictwa w aukcji. Ustawa o OZE przyjmuje jako zasadę, że Instalacja OZE może wziąć udział w aukcji, jeżeli przed aukcją nie sprzedawała energii elektrycznej. Tak więc, omawiane postanowienie umożliwia udział w aukcji Instalacjom OZE, które rozpoczęły lub rozpoczną wytwarzanie energii elektrycznej w okresie między dniem 14 lipca 2018 r. i dniem aukcji (nie później jednak niż do dnia 31 grudnia 2020 r.), pod warunkiem jednak, że energia elektryczna wytworzona przed aukcją zostanie sprzedana na giełdzie energii.

Do czasu opublikowania w sierpniu 2018 r. wykładni Prezesa URE, w której stwierdza on, że obligo giełdowe dotyczy wyłącznie wytwórców, którzy wygrają aukcje OZE, zapis ten można było interpretować jako wprowadzenie obliga giełdowego dla całego wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii⁵.

Obrót na rynku wtórnym

Ustawa o OZE wprowadza wtórny rynek dla wytwórców, którzy wygrają aukcje, ponieważ pozwala takim wytwórcom, za zgodą Prezesa URE, przenosić prawa i obowiązki wynikające z aukcji na rzecz osoby trzeciej, która nabędzie daną Instalację OZE. Mechanizm ten nie ma zastosowania do transakcji sprzedaży akcji lub udziałów w spółce celowej, do której należy Instalacja OZE.

Zgodnie z poprzednio obowiązującymi wersjami Ustawy o OZE, istniejącym instalacjom odnawialnych źródeł energii przysługiwały świadectwa pochodzenia. Korzystały one również z nałożonego na lokalnych dostawców energii elektrycznej obowiązku zakupu energii elektrycznej z Instalacji OZE po cenie określonej w Ustawie o OZE. Cena ta obowiązywała przez 15 lat od momentu, gdy instalacja po raz pierwszy wprowadziła energię elektryczną do sieci w okresie rozruchu i była równa średniej hurtowej cenie rynkowej, obliczanej i ogłaszanej przez Prezesa URE. Od dnia 1 stycznia 2018 r. obowiązek zakupu został ograniczony do energii elektrycznej wytwarzanej w Instalacjach OZE o łącznej mocy zainstalowanej mniejszej niż 500 kW. Oznacza to, że istniejące Instalacje OZE o łącznej mocy zainstalowanej 500 kW lub większej nie mogą się już domagać, by tzw. „sprzedawcy zobowiązani” kupowali od nich energię elektryczną, ale są zmuszone sprzedawać energię elektryczną na rynku (przy czym, biorąc pod uwagę popyt na energię elektryczną w Polsce, znalezienie nabywcy nie powinno być trudne).

Nowelizacja Ustawy o OZE wydłuża (z 3 do 5 lat), tj. do dnia 16 lipca 2021 r., terminy ważności pozwoleń na budowę dla farm wiatrowych, które nie mogły zostać wybudowane, ponieważ nie spełniają wymogu 10 h wprowadzonego przez tzw. ustawę odległościową (tj. ustawę z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych), zgodnie z którym odległość farmy wiatrowej od budynku mieszkalnego nie może być mniejsza od dziesięciokrotności wysokości farmy wiatrowej.

Wskutek tej zmiany, pozwolenia na budowę, których inwestorzy nie wykorzystali w celu rozpoczęcia budowy farm wiatrowych z powodu niespełnienia wymogu 10 h zezwalają na budowę farm wiatrowych w takich lokalizacjach, o ile Instalacja OZE uzyska pozwolenie na użytkowanie do dnia 16 lipca 2021 r, po zakończeniu etapu budowy.

W Nowelizacji Ustawy o OZE zapisano, że od dnia 1 stycznia 2018 r. opodatkowaniu podlegają tylko części budowlane farm wiatrowych (fundamenty i maszt), ale już nie ich części techniczne (turbina). W związku z tym, Nowelizacja Ustawy o OZE ponownie wprowadza (z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2018 r.) zasady podatkowe obowiązujące w Polsce na koniec 2016 r. i umożliwia właścicielom Instalacji OZE uiszczanie niższego podatku od nieruchomości.

Nowelizacja Ustawy o OZE nie wprowadza jednak zmian w zasadach naliczania podatku od nieruchomości obowiązujących w 2017 r. i nie określa zasad zwrotu inwestorom przez gminy nadpłaconego podatku (wraz z narosłymi odsetkami) w 2018 r.

Spodziewamy się, że opisane reformy zwiększą zainteresowanie w Polsce wytwarzaniem energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii.